Szlakiem architektury drewnianej, czyli bieszczadzkie cerkwie

Pytacie często: Co zwiedzić w Bieszczadach? 

Otóż dla mnie Bieszczady kojarzyć się będą z cerkwiami. Szczególnie dwie są mi bliskie - cerkiew w Bystrem koło Michniowca (pisałam już o niej) i cerkiew pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra (ob. parafialny kościół rzymskokatolicki) w Czarnej. Pierwsza to obowiązkowy cel spacerowy, podczas każdego wyjazdu w Bieszczady, a w drugiej, niezwykle urokliwej wyszłam za mąż :) 

W Bieszczadach cerkwi jest wiele. Niestety w różnym stanie. A to dlatego, że przez lata spełniały przeróżne funkcje od kościołów, po spichlerze czy zagrody dla zwierząt. Ale każda z nich jest piękna i kryje za sobą jakąś historię. To oryginalne połączenie Wschodu i Zachodu jest jednym z najciekawszych zjawisk w europejskiej kulturze.

Trochę historii

Najwięcej cerkwi znajdziecie w północno-wschodniej części Bieszczadów. Obszar ten do połowy XIV w. należał do Rusi, która przyjęła chrześcijaństwo w obrządku wschodnim. Wraz z przyłączeniem tych terenów do Polski struktura wyznaniowa uległa zmianie. Do początków XVII w. większość mieszkańców Bieszczadów była wyznania prawosławnego, a następnie do połowy XX w., grekokatolickiego.

Budowano je wszędzie. Praktycznie w każdej wsi wyrastały jak grzyby po deszczu niewielkie cerkwie, wznoszone przez mieszkańców czy miejscowych rzemieślników. Zazwyczaj budowano je na wzniesieniach, dookoła spotkać można było otoczony drzewami cmentarz lub kamienne ogrodzenie z bramką. W okresie międzywojennym na 190 miejscowości w Bieszczadach, przypadało 155 cerkwi.

Co ciekawe to nie w trakcie II wojny światowej zniszczonych zostało najwięcej cerkwi bieszczadzkich. Ten okres przypada na lata 1948-1956r, kiedy to wysiedlona została ludność Ukraińska. Wtedy też rozpoczął się masowy demontaż cerkwi. Jedynie w północnej części regionu, opuszczone cerkwie zmieniano w kościoły. Jednak ówczesne władze skutecznie to utrudniały. Odbierały wiernym kościoły i zmieniały je w magazyny PGR-ów, a część po prostu rozebrano. 

Równie ponury los spotkał wyposażenie cerkwi. Jedynie w 11 z nich przetrwały ikonostasy. Zniknęło ok. 6000 ikon, starodruki, kroniki parafialne czy sprzęt liturgiczny.

Gdzie znajdziecie bieszczadkie cerkwie?

Cerkwie znajdziecie w okolicach Ustrzyk Dolnych, Czarnej i Lutowisk: cerkwie w Równi, Hoszowie, Michniowcu, Bystem czy Smolniku na Sanem.

W dolinie Osławy: cerkwie w Komańczy, Rzepedzi, Turzańsku. 

Jeśli szukacie cerkwi w głębi gór czy wśród połonin, to muszę Was rozczarować. Nie ma ich tam za wiele. Wyjątkiem jest tu cerkiew w Chmielu. 

Szlak Architektury Drewnianej

Od listopada 2019 do listopada 2021 Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna oraz Stowarzyszenie Samorządów „Euroregion – Karpaty – Ukraina” realizuje Projekt Transgraniczny Szlak Architektury Drewnianej, którego celem jest ochrona i popularyzacja dziedzictwa kulturowego pogranicza polsko-ukraińskiego. Po więcej informacji zachęcam do odwiedzenie strony projektu.

Ciekawostka

I na koniec taka ciekawostka dla fanów serialu HBO pt. "Wataha". Niektóre cerkwie "wystąpiły" w serialu. Jest to cerkiew w Michniowcu, w której wnętrzu kręcono kilka scen oraz z zewnątrz sfilmowana została cerkiew w Hoszowczyku.

Zobacz wszystkie posty o bieszczadzkich cerkwiach >>